Over populisme in Vlaanderen

Volgens Van Dale is populisme de neiging zich te richten naar de massa van de bevolking. Als we het zo definiëren, dan zijn partijen als Vlaams Belang (VB) en Lijst Dedecker (LDD) niet Belgisch-populistisch. Op Vlaams vlak scoren ze immers veel meer qua populariteit dan op Belgisch vlak. Bovendien zijn ze duidelijk anti-vakbonden. Met een syndicalisatiegraad van ongeveer 70 % zijn Belgen op dat vlak duidelijk anders ingesteld dan VB en LDD.
Zijn die partijen dan Vlaams-populistisch? In feite moeten we oppassen met een gemene deler te proberen zoeken als het over bevolking gaat, zeker in België.. dat nogal heterogeen van aard is. Vlaanderen is wel iets homogener qua bevolking. Het christendom drukt bijvoorbeeld nog altijd een vrij grote stempel op de Vlaamse mentaliteit. En toch.. er gaan heel wat minder mensen naar de kerk dan vroeger.
Er is ruimte voor katholicisme bij VB en LDD, zeker bij een Gerolf Annemans. Maar het zou een foute inschatting zijn om hen als partijen te bekijken die een christelijke stempel dragen. De CD&V draagt wel die stempel. Bij VB en LDD gebruikt men het christendom vooral om de invloed van islamitische strekkingen af te remmen. Maar ook het heidendom, agnosticisme en atheïsme hebben hun invloeden bij de zeer rechtse politici.
Wat ook opvalt is het feit dat Vlaams-nationalisme, moreel nihilisme en machtswellust of zeer autoritair denken en handelen een grote rol spelen in de mentaliteit van de meest rechtse politici in Vlaanderen. Maar het is zeker niet zo dat mensen in Vlaanderen daar altijd in mee gaan. In feite kunnen we dus stellen dat CD&V en N-VA misschien wel Vlaams-populistischer zijn dan VB en LDD. Ze zullen het etiket rechts-populisme sneller verwerpen dan VB en LDD maar ze komen meer in aanmerking voor het etiket.
Het soort marktdenken dat CD&V en N-VA uitdragen is populairder in Vlaanderen dan het zeer rechtse marktdenken van Dedecker en Dewinter. Bovendien slaan de gedachten van Leterme en De Wever iets meer aan in Wallonië en Brussel dan die van Dedecker en Dewinter. Toch ligt men alleen in Vlaanderen wakker van deze vier politici.
Belgisch-populisme bestaat in feite niet. Of Vlaams-populisme bij politici werkelijk meer is dan een opgedrongen spook? Ik heb er mijn twijfels over. De politicus die tot nog toe misschien het meest in aanmerking komt om als populist afgeschilderd te worden is Steve Stevaert (sp.a), met zijn pleidooien voor “wat de mensen willen”, maar Stevaert is inmiddels zowat van het toneel verdwenen.
Massamedia als Dag Allemaal, Humo en zeker de televisiezender één zijn “populistischer” dan politici. Het gebruik van de term populisme hoort dus misschien eerder thuis in de mediakritiek dan in de politicologie. Pogingen om kritieken op populisme te integreren in de mediakritiek zijn onder andere de verdienste geweest van een Jan Blommaert, Dieter Lesage of Eric Corijn.
In een radio-uitzending van 2004 beschreef de linkse criticus Corijn populisme als “een politiek die zich legitimeert door de uitdrukking te zijn van de wil van het volk en waarbij dat die uitdrukking rechtstreeks uit het volk naar voor komt en door bepaalde politici gedragen wordt." Over welk “volk” Corijn het hier heeft is mij echter te onduidelijk. Ik vind dan ook dat Corijn nog te veel mee gaat in het huidige alomtegenwoordige denken over concepten als “natie” en “volk”, waarbij de idee van een homogeniteit in “een natie” of “een nationaal volk” overeind blijft terwijl die er niet is.