Peter Staudenmaier staat al jaren bekend om zijn kritische beschouwingen omtrent occulte stromingen, mystieke milieubeschermers, ethiek in verband met dierenrechten en extreem-rechtse duistere praktijken. Tijdens het voorbije jaar woonde hij in Berlijn. Net voordat hij “voorgoed” opnieuw richting VS vertrok, interviewde ik hem per telefoon.
Je werkt hard aan je dissertatie over antroposofie, hoe bevalt het studentenleven je?
Ik heb jarenlang gekozen om niet de academische weg op te gaan, en ik vind het nog altijd geen gemakkelijke weg. Er is niet veel ruimte voor kritische stemmen. En in de VS is er wat dat betreft niet veel verschil in de aanpak van politici. Republicans en Democrats laten ongeveer even weinig ruimte toe.
Heb je veel interessant materiaal gevonden in Europa?
Ja, hier in Duitsland, en ook wel in Rome, heb ik veel in archieven gevonden waar ik iets mee kon aanvangen voor mijn doctoraatsproefschrift.
Hoe ben je eigenlijk geïnteresseerd geraakt in het bekritiseren van antroposofie?
Toen ik als tiener in Duitsland opgroeide waren er vrienden van mij die er nogal door beïnvloed werden. Toen boeide het me al om er meer over te weten. Later, midden jaren negentig, verscheen er een boek van mij en Janet Biehl over ecofascisme. Maar pas op het einde van de jaren negentig verschoof mijn studiefocus steeds meer richting antroposofie. Op vraag van het Noorse tijdschrift Humanist schreef ik er een lange tekst over. Eerder was dat boek “Ecofascism” ook al vertaald in een Noorse taal, en gepubliceerd. Dat werk trok de aandacht van de mensen van Humanist.
Werd je toen ook al zo zwaar bekritiseerd?
Tot op het einde van de jaren negentig was ik nog niet veel bekritiseerd geworden door antroposofen. In het boek over ecofascisme had vooral Janet de schrijver Rudolf Steiner en zijn antroposofie op de korrel genomen. Maar met het artikel in Humanist veranderde dat alles snel.
Hadden ze het soms bij het rechte eind?
Ja, mijn tekst voor Humanist was natuurlijk erg polemisch. En daardoor zijn er veel slechte dingen over de antroposofie naar voor gekomen. En er waren enkele fouten in de tekst terugvindbaar, maar die waren erg klein. Ik heb drie maanden de tijd genomen om die tekst te schrijven en dat was wat kort. Maar het klopt niet dat ik slechts secundaire bronnen gebruikt zou hebben, ik heb ook primaire bronnen gebruikt.
Welke secundaire bronnen?
Dat ging dan vooral om een boek van Peter Bierl. Hij heeft hier in Duitsland veel werk verzet om de antroposofie te bekritiseren.
Kun je Rudolf Steiner even situeren voor ons?
Hij leefde van 1861 tot 1925, en heeft verschillende periodes in zijn leven gekend. Toch had hij altijd een zeer complexe, ambivalente relatie met links. Bij de eeuwwisseling flirtte hij even met het gedachtegoed van Rosa Luxemburg en andere linksen. Net daarvoor was hij actief in een aantal radicaal-filosofische kringen. Hij werd geïnspireerd door Friedrich Nietzsche en de Duitse individualistische anarchist John Henry Mackay. En zo werd Steiner ook anarchist, maar dat zou niet lang duren. Ook zijn atheïsme niet, want daarna koos hij onomwonden voor mystieke stromingen als de theosophie.
Waarom verrechtste Steiner?
Wie zal het zeggen? Kwam het door een midlife crisis of door een gebrek aan inkomen? Ik weet het niet, maar na de eeuwwisseling begon hij volledig te geloven in occultisme en mysticisme.
Zijn er veel extreem-rechtse antroposofen?
Het gaat om een kleine minderheid, maar men moet het fenomeen niet minimaliseren. Walther Darré was bijvoorbeeld antroposoof en minister van landbouw onder Hitler. En Marie Steiner, Rudolf Steiner zijn tweede vrouw, sympathiseerde met de Nazi's. Tot op de dag van vandaag zijn er zeer rechtse antroposofen actief in Duitsland en Zwitserland. En in Rusland is er het fenomeen van de extreem-rechtse antroposoof en holocaustontkenner Gennadi Bondarew.
En de antroposofie in zijn geheel, is die invloedrijk?
Er is een internationaal netwerk, waarin men regelmatig de extreem-rechtsen tegenwerkt, maar ook niet altijd. Antroposofen houden zich bezig met het vervaardigen van medicijnen, met de mystieke biologisch-dynamische landbouw, met eigen scholen, enzovoort. Sommigen verdedigen “directe democratie”, in de vorm van referenda en zo. Maar dat is omstreden, de antroposofie is te weinig democratisch opdat directe democratie binnen die kringen echt voet aan de grond zou krijgen.
Zijn er dan ook banden met Alain de Benoist en zijn nieuw-rechtse kringen?
Wel, de Benoist heeft in elk geval enkele positieve commentaren neergeschreven over Rudolf Steiner. En men kan stellen dat de antroposofische beweging zeker niet altijd linkse opvattingen heeft. Diegenen die zichzelf als links van het centrum zien deradicaliseren links en zijn politiek vaak verward.
