Met alle heisa rond de RTBF-reportage die veel kijkers deed geloven dat Vlaanderen onafhankelijk geworden was, verliezen we het zicht op een perfide dynamiek : de Belgische natiestaat koloniseert nog steeds het dagelijks leven in de gemeenten, en ondersteunt de economische dereguleringen.
Er mogen dan stemmen opgaan om een einde te maken aan België (om er twee nieuwe natiestaten voor in de plaats te krijgen), de Belgische staat zit nog steeds stevig in het zadel. Ze legt haar wil en doelstellingen op aan de regio's en de gemeenten, waarbij markteconomische principes ondersteund worden met de hulp van een gerechtelijk apparaat of politie. Dat is de staat België, met haar scheiding der machten, vakbondsrechten, EU-lidmaatschap en communautaire regionaliseringen niet altijd evenveel inmenging beogend, maar wel nog steeds meer dan machtig in het centrum van Europa.
De regionale en gemeentelijke besturen heeft die staat naar haar hand gezet, de discussies omtrent vormen van decentralisatie overstijgen nauwelijks het communautaire of provinciale niveau. En zo blijft de Belg verstoken van macht indien hij of zij het spelletje niet meespeelt, en verwerft de modale Belg macht wanneer hij of zij participeert aan het communautaire of provincialistische gekrakeel. De discussies rond decentralisatieprincipes blijven beperkt tot deelstaten als Vlaanderen of Wallonië, en regio's als Antwerpen, Brussel-Halle-Vilvoorde of Vlaams-Brabant. Dat is het kader waarbinnen het discours zich afspeelt, een kader waarin het staatsconcept gehuldigd blijft, en municipalisme of zelfbeheer vieze woorden zijn.
Maar ook de gemeenten heeft de Belgische staat in grote mate geïncorporeerd, ook gemeenteraden en gemeentebesturen huldigen het centralisme en de hiërarchische besluitvorming. En binnen de gemeenteraden ondersteunen bestuurders en oppositieleden meestal die hiërarchie. Het gaat om een geprofessionaliseerde hiërarchie, waarin vooral staatstechnici en bedrijfslobby's de touwtjes in handen hebben.
Burgemeesters en schepenen houden zich aan de partijtucht, nemen sleutelposities in binnen de partijen, maken meer interne democratie binnen de partijen regelmatig onmogelijk,... En dat alles in functie van de werkingsmechanismen van de Belgische natiestaat : dat is wat ik de “verstaatsing” van de gemeenten wil noemen, de heilige koe van het centralisme.
Is er een groot verschil tussen een Vlaamse en een Belgische staat? Nee, dat is wat men ons wilt laten geloven. Dat is de ruimte waarbinnen men ons wilt laten ademen en spreken, de burgerijen van ons land naar de mond pratend, met hun gedeelde en tegengestelde markteconomische belangen. Daaraan meedoen is de dood in de pot, de tegenstellingen tussen flamingantisme en belgicisme uitvergrotend, terwijl die tegenstellingen kleiner zijn dan men ons wilt laten geloven. Belgicisme en flamingantisme zijn keerzijden van dezelfde vaderlandslievende medaille, die ligt te blinken in het centrum van Europa, en is datgene waar iedereen naar moet kijken zonder het ding om te draaien. Althans, dat is wat men van ons verlangt in rijke kringen, de establishments van België.
Net zo goed zijn Antwerps of Limburgs chauvinisme en provinciaal chauvinisme in een ander werelddeel keerzijden van hetzelfde soort bekrompen medailles, ondersteund in de voetbalstadia van Germinal Beerschot en Racing Genk, in de beheersorganen van Hasselt en de stad Antwerpen, of in meer exotische oorden. Is de stad Antwerpen met het nieuwe bestuursakkoord voor de gemeente een diervriendelijke stad aan het worden, nu Antwerpen ingaat tegen rituele slachtingen? Nee, dat is wat Patrick Jansens en co. ons willen laten geloven. Is Hasselt een modelstad inzake verkeer, met haar vormen van gratis openbaar vervoer? Nee, het blijft een stad met een overdosis aan autoverkeer.
Is Venezuela radicaal, zeer democratisch en supersociaal geworden? Nee, het land kent ongelooflijk veel interne conflicten, spanningen en strijd om in de gunst te komen van de Venezolaanse armen. Radicale vormen van anti-militarisme, anti-patriarchaat en ecologie krijgen er ook weinig aandacht. Zijn er grote verschillen tussen Vlaanderen en Venezuela? We mogen ze niet overschatten. Zijn er Boliviaanse regio's die beter af zouden zijn zonder de Boliviaanse president Evo Morales, en met een rechtser regionaal bestuur dat meer bevoegdheden verwerft? Iedere mens die de situatie in Bolivië wat kent en bovendien links denkt en handelt, weet wel beter.
Elk land in de wereld kampt met vormen van chauvinisme en in België is dat niet anders. Elke stad in Vlaanderen kampt met chauvinisme, en in Antwerpen of Gent is dat niet anders. De eigendunk is datgene wat Vlaanderen en België in grote mate afremt, datgene wat de gemeenten belet om meer autonomie en minder vermarkting te verwerven. Het is het probleem van de verkeerde inschatting van zichzelf en anderen, het geloof in al dan niet ongebreidelde marktwerking en zowat alle Westerse waarden en normen. Het is het probleem van het narcisme, de overdreven eigenliefde als compensatie voor de angst om geconfronteerd te worden met de eigen gebreken en tekortkomingen.
Het is dat narcisme waar reclamemakers zo goed op weten in te spelen om illusies in produkten aan te smeren, waar politici op inpikken om stemmen mee te kunnen ronselen. Het is het domein van de eigenwaan die bevredigd wordt, door illusies te verkopen en nieuwe illusies te voeden. Ja, de wereld van de schijn en de opsmuk, het doen alsof en de pretentie, van de maquillage, het bedekken van de oppervlakkigheid met een dikke laag schmink.
Het is in België het domein van de nationale en provinciale trots, van het geloof in de vertegenwoordigersdemocratie als enig werkbaar grootschalig besluitvormingsmodel, en de markteconomie als enig werkbaar economisch model. Ja, het geloof in de natiestaat als ordeningsprincipe, en het overlaten van huurprijsbepalingen aan de niet-gereguleerde markt. Het is het gebrek aan sociale huurwoningen en de voor armen onbetaalbare prijzen voor het aankopen van huizen en appartementen, de wereld van de gemeenteraden die zich neerleggen bij de status-quo.
Dit collectief narcisme houdt parlementen en gemeenteraden relatief blank, en zeker regeringen en gemeentebesturen. De overheidsorganen worden bevolkt door de onbetwistbare leden van de natiestaat, de al lang beschikbare getrouwen van de vertegenwoordigersdemocratie, de vrienden van de parlementaire staatsvorming. Dat is België, tot spijt van diegenen die het graag anders zouden zien, dat is mijn land.
Rafa Grinfeld
