Göteborg. Het is inmiddels zo’n vier jaar geleden dat ik nog eens in Zweden was. Gisteren bezocht ik Kristian (30) en Marita (28), die ik ook interviewde. Het elkaar na vele jaren opnieuw zien verliep hartelijk, en waar ze woonden liep nu een uit de kluiten gewassen peuterdochter rond, die me op het einde van de avond wilde omarmen bij het afscheid. Dit afscheid kan dan ook niet definitief zijn…
Sinds ik in Göteborg ben aangekomen, een paar dagen geleden, heb ik geprobeerd de draad weer op te pikken die ik jaren geleden losliet. Zweden interesseert me weer, en zeker de linkerzijde in dit land. Ik kwam hier ook tot de herinnering dat ik jaren geleden meer van het land verwacht had. Er waren immers niet lang voordien de linkse protesten tegen de EU in Göteborg geweest, en die hadden een strijdvaardige beweging laten zien. Schrijvers als Geert Van Istendael en David Dessers hadden met motiverende interesse over de anarcho-syndicalistische vakbond SAC geschreven, die met zijn tienduizend leden een duidelijke stempel had gedrukt op de Zweedse linkerzijde. Er zijn ongeveer evenveel mensen op deze aardbol met een Zweedse als met een Belgische nationaliteit, en dus vond ik dat veel.
Maar in Göteborg was alles een stuk stiller geworden dan ik verhoopte en dacht. En dat is nu nog altijd zo. Op kraken staan in dit land strenge restricties, dus dat trekt de grootstad niet aan. Maar ook… de SAC heeft dan misschien wel veel leden, en de partijen links van de sociaal-democratie veel stemmen, een strijdvaardig links is er niet meer. Eurotoppen trekken veel protesterende mensen aan, maar grote media doen daarbij aan uitvergroting door de meest spectaculaire en extreme beelden te tonen. Een uitgebreid vervolg aan de protesten van zes jaar geleden is er niet gekomen, en Kristian denkt er net zo over.
”Er waren toen twee grote betogingen”, zegt Kristian. ”Eén richtte zich tegen de Globalisatie. Het was een samengaan van syndicalisten van de SAC, trotskisten, anti-parlementaire bewegingen, enzovoort. Met zijn 25000 mensen was deze betoging iets groter dan diegene die vooral een anti-EU betoging was. Dat er twee verschillende grote betogingen waren, kwam door een verschil in opinies over de te volgen koers bij de protesten. Niet iedereen wou met anarchisten samenwerken bijvoorbeeld.”
De protesten waren er gekomen doordat ze deel uitmaakten van een mondiale beweging. Toppen als die van Amsterdam, Seattle en Genua brachten in korte tijd veel mensen op de been, en vonden aansluiting bij een beweging die ook in de arme landen voet aan de grond kreeg. Zapatisten en anderen verzetten zich tegen de onrechtvaardige globalisering van het Kapitaal, de neoliberale logica van instellingen als de G8, het Internationaal Monetair Fonds, de Wereldhandelsorganisatie en de Europese Unie. Grappig lijkende Italiaanse activisten met bescherming biedende dikke witte overalls (Tuti Bianche) sloegen tijdens protesten met ballonnen op politie-agenten. Maar volgens Kristian volgden er in Göteborg geen lange-termijn-resultaten, en dus vraag ik hem waarom dat zo is…
”Welnu, er werden veel mensen gemobiliseerd en er kwamen verschillende politieke strekkingen op de voorgrond. Maar het draaide allemaal rond activisme, een activisme dat geen politieke basis had. Niet veel groepen lieten zien hoe het verder kon gaan richting grassrootsactivisme. Er waren de middenklasse-achtergronden ook. En er waren vakbonden, maar er was geen grootschalige aanwezigheid van de werkende klasse.”
Ik vraag hem waarom de grote vakbonden niet mobiliseerden. Kristian : ”De activisten stonden los van de vakbonden. Er vonden geen wederzijdse integraties plaats. De vakbonden waren erg bureaucratisch ingesteld, er bestond geen intentie om de leden te laten participeren. En de activisten verzuimden aan te tonen waarom de arbeid(st)ers meer moesten participeren.” In andere landen en op andere momenten waren er nochtans wel vakbonden die mobiliseerden voor de grote protesten tegen de geviseerde neoliberale intellingen. Maar protesten tegen de EU werden door de met de sociaal-democraten en andere mainstreampartijen verbonden vakbonden niet altijd gesmaakt. ”Misschien waren er in andere landen meer lokale groepen geëngageerd”, zegt Kristian. ”In Zweden zijn de grote vakbonden niet alleen erg bureaucratisch, maar reageren ze ook nogal stijf op dingen.”
Is het ook omdat de SAC een organisatie is die leden apart van de andere vakbonden organiseert? ”Misschien, het hangt af van de mensen die er mee bezig zouden zijn om het anders aan te pakken, en hoe men dan binnen die grote vakbonden aan de slag zou gaan. Er zijn in elke vakbond radicale mensen nodig. Maar eigenlijk is de SAC ook niet radicaal genoeg. Ze willen een pure organisatie zijn, zonder de werkende klasse te organiseren dus.”
Ik volg even niet meer, ”puur”? Kristian : “De SAC ziet het syndicalisme als de ware ideologie van de werkende klasse. Het maakt niet uit of die vakbond zichzelf revolutionair noemt of niet. De SAC bestaat nog altijd omdat die organisatie het idee creëert dat syndicalisme het beste is voor de werkende klasse. En dat terwijl er weinig militant gedrag is binnen de SAC. Veel draait om lidmaatschap zonder werkelijk activisme, en zeker zonder veel politiek. Dat hoort bij de ideologie ook. Syndicalisme mag volgens de SAC niet politiek zijn.” Ik vraag hem of hij vindt dat ze aan verkiezingen moeten meedoen. ”Ik denk niet dat electoralisme er veel aan zou veranderen eigenlijk. Vakbonden werken binnen de grenzen van het kapitalisme. Wanneer er radicalere tijden aanbreken zullen arbeid(st)ers nieuwe organisaties moeten opbouwen. Maar syndicalisten denken onterecht dat hun federaties de nieuwe samenleving zullen vormen.”
Voor ons liggen de twee nieuwe edities van het weekblad Göteborgs Fria, dat op het eerste zicht het midden lijkt te houden tussen een libertair tijdschrift en een mainstream weekblad. Ik reageer verbaasd wanneer ik er de televisieprogrammatie van de grote Zweedse zenders in aantref. ”Ze bestaan nu drie jaar”, laat Kristian weten. ” Er is ook een zustertijdschrift van in Stockholm en men heeft plannen voor een derde poot van de coöperatieve in Malmö. Als men aan een minimum van 2000 exemplaren komt heeft een tijdschrift recht op subsidies in Zweden. En ze zijn daar in geslaagd. Nogal wat werk dat er voor het tijdschrift geleverd wordt, is betaald werk. Het is het grootste linkse tijdschrift in Zweden. Een links dagblad als Klassekampen in Noorwegen hebben we hier trouwens ook niet. De Göteborgs Fria is vooral een cultureel iets. Er wordt veel over kunstactiviteiten in bericht bijvoorbeeld. In het begin draaide het ook meer rond dierenrechten, maar nu wil het naar eigen zeggen ’machten’ bekritiseren, machten als adverteerders en media.”
De media lijken hier niet minder mainstream te zijn dan elders in Europa. Vroeger was er in Zweden een sociaal-democratisch dagblad, maar ook dat is verdwenen. In Göteborg is er slechts één lokaal dagblad te koop : Göteborgsposten. Daarnaast zijn er drie commerciële lokale dagbladen die gratis zijn. Eén daarvan noemt Metro. Of er ook linkse boekhandels zijn in Göteborg? Kristian : ”Het hangt er maar vanaf wat je links noemt, maar ik kan er wel enkele noemen die je kan bezoeken. Je kent al het boekenwinkeltje in het gebouw van de SAC. Welnu, niet ver daarvan zijn er twee andere te vinden.”
Het was me al eerder opgevallen dat feminisme hier in Zweden wel relatief sterk staat in vergelijking met andere Europese landen. Marita heeft net haar handen vol gehad met haar dochtertje, maar komt er nu bijzitten. Ik vraag haar of er nog veel feministische bladen zijn. ”Ja, er is Bang natuurlijk.” Of dat blad verbonden is met de partij Feministiskt Intitiativ (FI)? ”Nee, het is linkser dan dat.” In België berichtte De Morgen meermaals over deze nieuwe feministische partij. Aan het hoofd ervan staat een nogal excentriek overkomende vrouw. Ik vraag aan Marita hoe de partij is samengesteld. Zitten er ook mannen bij? ”Ja, de partij bestaat uit zowel vrouwen als mannen en is deels verbonden met de onderwijswereld. Een aantal van de leden zijn actief in het tweedekansonderwijs voor immigranten. ” Ik wil weten of het onderwijs nog altijd zo duur is in Zweden. ”Ja, maar men kan leningen verkrijgen, en er zijn speciale kantjes aan ook. Zo is er bijvoorbeeld een studierichting natuurwetenschappen die alleen voor vrouwen toegankelijk is. Op die manier probeert men meer vrouwen in natuurwetenschappen geïnteresseerd te krijgen.” En toch… de sociaal-democraten hebben hier minder energie geînvesteerd in onderwijs dan in België lijkt me. En net als in Belgenland doen de sociaal-democraten het in Zweden niet al te best meer qua verkiezingsscores.
Zes jaar geleden was Marita actief bij het Communalistische Demalt (Democratisch Alternatief) tijdens de juniprotesten in Gôteborg. De groep benadrukt het belang van een samenleving met onderling samenwerkende politieke communes, en was toen nog vrij nieuw. Demalt mobiliseerde mee voor de protesten en probeerde meer naambekendheid te verwerven door, tijdens de protesten, eigen magazines te verkopen, en had een aantal lezingen met aansluitende discussies gepland. Aan civiele ongehoorzaamheid deden de Demalt-leden niet tijdens de EU-top, en toch werden heel wat leden gearresteerd. Marita vond het in elk geval beangstigend, ze was er niet op voorbereid en verloor alle illusies wat politiegeweld betreft. ”Sommigen zaten nog veel langer vast dan ik zonder iets gedaan te hebben. Dat kwam omdat zij vlakbij de Tuti Bianchi in een school verbleven. Ik zat ook in die school. De politie had het gebouw om 11 uur ´s morgens omsingeld. Tegen de avond drongen ze binnen en werden we allemaal gearresteerd. Pas de volgende ochtend lieten ze me weer los. Bush ging toen naar Göteborg komen, dat weet ik nog.”
